اختلالات هورمونی در مردان  و ناباروری

شناخت اختلالات هورمونی در مردان که باعث ناباروری می شود

بیش از 15% زوجین در سراسر جهان از مشکل ناباروری رنج می برند و از میان علل مرتبط با عدم باروری، مردان به تنهایی، مؤلفه ناباروری در 20% موارد هستند؛ که از این میان 50%، هیچ‌گونه علائم بالینی قابل شناسایی ندارند.  

(1) در این مطلب سعی داریم با تأکید بر اختلالات هورمونی مؤثر در ناباروری مردان، حدالامکان اطلاعات لازم جهت اقدام به درمان و رفع این مسئله را در اختیار خانواده‌ها قرار دهیم.

بارداری و ناباروری در مردان

باروری مردان، از طریق شمارش مفاهیم منجر به بارداری، سقط جنین یا تولد اندازه گیری می‌شود؛ به عبارت دیگر، باروی مردان تنها به وسیله کیفیت مایع منی یا اسپرم تعیین نمی‌شود و عوامل مختلفی از جمله: هورمون‌ها، کروموزوم یا ژنتیک، عوامل رفتاری و ایمونولوژی در آن نقش دارند. (2)

ناباروری، ناتوانی یک زوج فعال از لحاظ جنسی در باردار شدن است. به این معنی که با وجود رابطه جنسی مکرر و محافظت نشده، حدود یک سال یا بیشتر، قادر به بچه دار شدن نیستند. نتایج تحقیقات بالینی نشان می دهد، در بیش از یک سوم این زوجین (حدود 40%) آقایان در ناباروری نقش دارند. (3)

ناباروری مردان: علل و نشانه ها

اگرچه بیشتر مبتلایان به ناباروری علائم خاصی مشاهده نمی کنند، اما مشکلات عملکرد جنسی (مشکل در انزال یا حجم کم مایع منی) ، درد، تورم یا مشاهده توده در ناحیه بیضه، عفونت‌های تنفسی عود کننده را می توان به عنوان نشانه در نظر گرفت.

همچنین عدم توانایی بویایی، رشد غیرطبیعی پستان ها، کاهش موهای صورت یا بدن، تعداد اسپرم کمتر از نرمال و مهم‌تر از همه عدم توانایی بارور کردن، نشانه‌هایی از ناباروری در مردان هستند.

ناباروری در پی چه عواملی بروز می کند؟

ناباروری در پی عوامل مختلفی بروز خواهد کرد:

• اختلالات ژنتیکی (مانند فیبروز کیستیک)
• عواملی که مانع عبور یا انتقال اسپرم می شوند.
• حرکت رو به عقب اسپرم (زمانی که به جای خروج از آلت تناسلی به سمت مثانه می رود)
• اسپرم‌های غیر طبیعی (از لحاظ فیزیکی یا سرعت حرکت)
• ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند سرطان یا بیماری‌های مزمن و طولانی
• افزایش دمای بیضه‌ها به دلایلی مانند واریکوسل
• مصرف برخی از داروها و سوء مصرف مواد مخدر
• مشکلات بهداشتی شدید
• سبک زندگی (استرس زیاد، نوع تغذیه، چاقی)
• سلامت عمومی ضعیف
• وجود زخم یا عفونت در بیضه ها
• عدم تعادل هورمونی

در نظر داشته باشید، با وجود اینکه عدم توانایی بارور کردن، می تواند استرس زا یا ناامید کننده باشد، اما امروزه درمان‌های مختلفی برای بسیاری از مشکلات ناباروری مردان دردسترس است. (4)

اختلالات هورمونی مؤثر در ناباروری مردان

تعادل میزان هورمون‌های بدن، سلامت و موفقیت عملکرد سیستم تولید مثل مردان را تعیین می کند. اگر بدن به اندازه کافی تستوسترون و گنادوتروپین (شامل FSH، LH و…) تولید نکند، به ناباروری می انجامد.

عدم تعادل هورمونی، حدود 10% از کل عوامل منجر به ناباروری مردان را شامل می‌شود و می تواند به صورت‌های مختلفی بروز کند. مشکلات هورمونی در درجه اول، از طریق غدد تولید کننده هورمون‌ها و غده هایی که آن ها را هدف قرار می دهند،

مانند هیپوتالاموس، تیروئید، هیپوفیز، پروستات و بیضه ردیابی می‌شود؛ و اگر یکی از این غده‌ها دچار اختلال باشد، باعث بروز مشکلاتی در کیفیت یا تولید اسپرم می‌شود. البته عدم تعادل هورمون‌ها در بدن قابل تشخیص و درمان می باشد.

هورمون های FSH و LH

هورمون لوتئینه کننده LH (Luteinizing hormone) و هورمون محرک فولیکول FSH (Follicle-stimulating hormone) ، از غده هیپوفیز ترشح شده و باعث تولید تستوسترون و اسپرم از طریق بیضه‌ها می‌شوند.

هر شرایطی که سطح این دو هورمون را کاهش دهد، منجر به تولید کم یا عدم تولید اسپرم و کاهش سطح تستوسترون خون می‌شود. نازایی ناشی از کمبود هورمون‌های LH و FSH به ندرت رخ می‌دهد.

تستوسترون

پس از 30 سالگی، سطح تستوسترون در بدن مردان تقریباً به میزان 1% در سال افت کرده و مشکلات جسمی و عاطفی به همراه خواهد داشت.

همچنین تمایلات جنسی کاهش یافته و چربی جایگزین توده عضلانی می‌شود. بسیار شایع است که مردان برای جبران اثرات ناشی از این مسئله، مکمل‌های تستوسترون مصرف می کنند، درحالی‌که این مکمل‌ها اثرات جبران ناپذیری بر وضعیت بارداری فرد خواهد داشت.

زمانی که سطح سیگنال تستوسترون به هیپوتالاموس و به دنبال آن به هیپوفیز،  به صورت مصنوعی افزایش می یابد، هیپوفیز نیازی به ترشح هورمون‌های FSH و LH احساس نمی کند. کاهش سطح این هورمون ها، توانایی بیضه در تولید اسپرم را نیز کاهش می‌دهد. (5)

هایپرپرولاکتینمی

پرولاکتین هورمون مؤثر در تولید اسپرم است که از غده هیپوفیز و تحت کنترل فاکتورهای مهار کننده مانند دوپامین ترشح می‌شود. زمانی که تستوسترون سرکوب میشود و FSH باعث افزایش میزان پرولاکتین خون نسبت به حد طبیعی می‌شود،

هایپرپرولاکتینمی (Hyperprolactinaemia) بروز می‌کند که در آقایان باعث اختلالاتی مثل ناتوانی و کاهش تمایلات جنسی، کاهش یا قطع تولید اسپرم، ایجاد ناهنجاری ساختاری در اسپرم‌ها، تغییرات بیضه و بنابراین ناباروری می‌شود.

تومورهای هیپوفیز، مصرف داروهای مهار کننده دوپامین مانند داروهای ضد افسردگی، استروژن و داروهای ضد فشار خون، ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید، تمرینات ورزشی سنگین، استرس، تحریکات سینه و حتی مصرف برخی از غذاها یا گیاهان دارویی مانند رازیانه، می توانند به هایپرپرولاکتینمی منجر شوند! (6)

درمان ناباروری ناشی از اختلالات هورمونی

برای تشخیص سطح هورمون‌های بدن، آزمایش خون انجام می‌شود.

• در صورت کمبود FSH یا LH روش مرسوم، تجویز هورمون‌های مقلد عملکرد FSH و LH می باشد.
• اگر ناباروری در اثر کمبود تستوسترون ایجاد شده باشد، درمان با کلومید (clomiphene citrate) و مهار کننده‌های آروماتاز توصیه می‌شود؛ زیرا کلومیفن سیترات، علاوه بر قیمت ارزان و در دسترس بودن، بدون اینکه بر پارامترهای اسپرم تأثیر منفی بگذارد، سطح تستوسترون سرم خون را افزایش می دهد.
• در افرادی که به سطح بالای پرولاکتین مبتلا هستند، درصورتی‌که عدم وجود علائم خاص، نیازی به درمان وجود ندارد؛ اما برای تسکین علائم آزاردهنده و مشکلات ناشی از هایپرپرولاکتینمی، نوع درمان با توجه به علت بیماری تعیین می‌شود.

به عنوان مثال: تجویز کابرگولین یا بروموکریپتین برای درمان پرولاکتینوما یا هایپرپرولاکتینمی ایدیوپاتیک، درمان با تستوسترون، جایگزینی یا حذف دارو، برای درمان هایپرپرولاکتینمی ناشی از مصرف برخی داروها و تجویز هورمون‌های تیروئیدی برای درمان سطح بالای پرولاکتین در اثر کم کاری تیروئید. (8 و 7)