اندومتریوز چیست و چگونه به وجود می‌آید؟

وقتی صحبت از اندومتریوز می‌شود، یعنی بافت داخلی رحم( آندومتر ), در خارج از آن رشد و گسترش پیدا کرده است. این بافت می‎تواند در قسمت‌هایی مانند تخمدان‌ها، لوله‌های رحمی، ناحیه خارجی رحم، روده ، مثانه یا سایر قسمت‌های داخلی بدن دیده شود. 

با این حال گفته می‎شود لگن و تخمدان‌ها بیش از سایر نقاط بدن با آن درگیر خواهند شد. البته گسترش بافت آندومتر به خارج از منطقه لگن غیرمعمول است، اما غیرممکن نیست و حتی ممکن است در قفسه سینه یا مغز نیز دیده شود.

بافت آندومتر که در خارج از رحم شما رشد می کند به عنوان کاشت آندومتر شناخته می‌شود.

 تغییرات هورمونی  که در چرخه قاعدگی رخ می‌دهد، بر روی بافت نابجای آندومتر تأثیر گذاشته و باعث خونریزی و  التهاب ، ایجاد چسبندگی و دردناک شدن ناحیه می‌شود.

این بدان معنی است که در لگن می‌تواند باعث موارد زیر شود:

• التهاب
• تشکیل اسکار
• چسبندگی، که در آن بافت اندام‌های لگن  به هم متصل می‌شوند.
• درد شدید در دوران قاعدگی ( دیسمنوره )
• درد هنگام رابطه جنسی ( دیسپارونیا )
• درد لگنی
• نازایی
• این بیماری در میان زنان در سن باروری شایع بوده و حدود 10 درصد از آنها را درگیر می‌کند.

آندومتریوز چه علائمی دارد؟

از علائم اصلی آندومتریوز درد لگن است که اغلب با دوره‌ قاعدگی همراه است. اگرچه بسیاری از زنان در دوران قاعدگی گرفتگی عضلانی را تجربه می‌کنند، اما مبتلایان به این بیماری به طور معمول درد قاعدگی را توصیف می‌کنند که بسیار بدتر و شدیدتر از حد معمول است.

همچنین درد ممکن است با گذشت زمان افزایش یابد. علائم و نشانه‌های رایج این بیماری شامل موارد زیر است:

• سیکل‌های قاعدگی دردناک (دیسمنوره). درد و گرفتگی لگن ممکن است قبل از سیکل قاعدگی شروع شود و چندین روز پس از آن ادامه داشته باشد. همچنین ممکن است درد کمر و شکم را نیز تجربه کنید.
• احساس درد حین رابطه جنسی و یا بعد از آن
• درد همراه با حرکات روده یا ادرار کردن. به احتمال زیاد با این علائم  در دوران قاعدگی مواجه خواهید شد.

• خونریزی بیش از حد. ممکن است با دوره‌های قاعدگی شدید یا خونریزی بین دوره‌ها مواجه شوید.
• ناباروری
• در صورت درگیری کولون یا روده بزرگ علایمی مثل درد شکم، اتساع شکم ،خونریزی از روده و یبوست ایجاد میکند.
• در صورت درگیری حالب و مثانه باعث درد هنگام ادرار کردن و وجود خون در ادرار ( هماچوری ) میشود.
• افزایش احتمال نوعی از سرطان تخمدان

میزان درد لزوماً شاخص قابل اعتمادی از شدت بیماری نیست. شما می‌توانید آندومتریوز خفیف همراه با درد شدید داشته باشید. این امکان نیز وجود دارد که شدت بیماری در شما قابل توجه باشد، اما درد شدیدی نداشته باشید.  

این بیماری گاهی اوقات با سایر شرایط پزشکی که می‌تواند باعث درد لگن شود مانند بیماری التهاب لگن    PID، کیست تخمدان و یا سندرم روده تحریک‌پذیر IBS  اشتباه گرفته شود.

در سندروم روده تحریک‌پذیر نیز بیمار با اسهال، یبوست و گرفتگی شکم  مواجه خواهد شد. اگر IBS  همراه با آندومتریوز باشد، در این صورت تشخیص آن پیچیده‌تر خواهد شد.

علت بروز آندومتریوز چیست؟

در طی یک چرخه قاعدگی، لایه داخلی رحم ( آندومتر ) ریزش پیدا میکند. به این ترتیب خون قاعدگی از طریق دهانه کوچک رحم و واژن خارج خواهد شد.

علت دقیق بروز آندومتریوز مشخص نیست و نظریه‌های مختلفی در این زمینه وجود دارد،  تاکنون هیچ نظریه‌ای از نظر علمی اثبات نشده است.

قاعدگی رتروگراد . در این شرایط خون قاعدگی که  حاوی سلول‌های آندومتر است، به جای خارج شدن از بدن، از طریق لوله‌های رحمی برگشت داده شده و به داخل حفره لگن می‌روند. سلول‌های آندومتر به دیواره‌ و سطوح اندام‌های لگن چسبیده، در آنجا رشد کرده و در طول هر چرخه قاعدگی ضخیم شده  و خونریزی می‌کنند.

تحول سلول جنینی. سلول‌هایی که در اولین مراحل رشد قرار دارند به سلول‌های جنینی معروف هستند. متخصصان اعتقاد دارند که هورمون‌هایی مانند استروژن بر روی سلول‌های جنینی  تاثیر گذاشته و آنها را تبدیل به سلول‌های  آندومتر  در دوران بلوغ می‌کنند.

تحول سلول‌های صفاقی که به عنوان “تئوری القا” نیز شناخته می‌شود ، متخصصان بر این باور هستند که هورمون‌ها و یا عوامل ایمنی بدن باعث تبدیل سلولهای صفاقی – سلولهایی که در قسمت داخلی شکم  قرار دارند – به سلول‌های آندومتر تبدیل می‌شوند.

اختلال در سیستم ایمنی بدن.  گاهی اوقات سیستم ایمنی بدن ممکن است  قادر به شناسایی و از بین بردن بافت شبه آندومتر که در خارج از رحم رشد می‌کند، نباشد.

بافت اسکار ناشی از جراحی: زخم‌هایی که پس از جراحی‌هایی نظیر زایمان سزارین و یا هیسترکتومی، ایجاد می‎شوند، می‌توانند زمینه را برای رشد و گسترش سلول‌های آندومتر مهیا کند.

انتقال سلول‌های آندومتر. این امکان وجود دارد که عروق خونی و یا سیستم لنفاوی، سلول‌های آندومتر را به سایر قسمتهای بدن منتقل کنند.

عوامل خطر بیماری آندومتریوز

سن کم هنگام اولین قاعدگی ( منارک )

سیکل کوتاه قاعدگی

خونریزی شدید حین قاعدگی

نازایی

نداشتن زایمان

سابقه آندومتریوز در اقوام درجه یک

قد بلند و لاغر بودن

ناهنجاری دستگاه تناسلی

وزن کم هنگام تولد ( کمتر از 3200 گرم )

رژیم غذایی غنی از چربی و گوشت قرمز

عوامل محافظت کننده از آندومتریوز

داشتن بیش از یکبار زایمان( مولتی پاریتی )

شیردهی

ورزش

رژیم غذایی غنی از میوه و سبزیجات

بالا بودن شاخص توده بدن ( BMI  )

چند نوع اندومتریوز داریم؟

بر اساس محل بروز بیماری، می‎توان برای آن سه حالت مختلف در نظر گرفت:

• ضایعه صفاقی سطحی. این حالت رایج‌ترین نوع این بیماری است.  در این شرایط ضایعاتی در قسمت صفاق دیده می‎شود.  صفاق یک غشاء نازک است که قسمت داخلی حفره شکمی و لگن را می‌پوشاند.
• آندومتریوما ( کیست شکلاتی ): در این حالت کیست‌های تیره و پر از خون تجزیه شده و به رنگ قهوه ایکه کیست شکلاتی نیز نامیده می‌شوند، در اعماق تخمدان دیده خواهد شد.
• از ویژگی‌های آنها این است که به خوبی به درمان طبی پاسخ نمی‌دهند و می‌توانند به بافت سالم آسیب برسانند.
• اندومتریوز با نفوذ عمیق (DIE ). در این شرایط سلول‌ها  در زیر صفاق  رشد کرده و می‌توانند اندام‌های نزدیک رحم مانند روده یا مثانه را درگیر کند. حدود 1٪ تا 5٪  از زنان به این نوع از اندومتریوز مبتلا می‌شوند.

اندومتریوز چگونه تشخیص داده می شود؟

پزشک برای تشخیص بیماری ممکن است آزمایش‌های زیر را تجویز کند:  

تاریخچه پزشکی

پزشک علائم و سابقه شخصی یا خانوادگی این بیماری را بررسی می‌کند. همچنین ممکن است یک ارزیابی کلی از وضعیت سلامتی شما انجام دهد تا احتمال وجود بیماری‌های دیگر رد شود. در صورتیکه یکی از اعضا خانواده مثل مادر ، خواهر مبتلا به آندومتریوز باشند ، احتمال درگیری شما نیز بیشتر میشود.

معاینه بدنی

در طول معاینه لگن، پزشک متخصص به طور دستی شکم شما را برای وجود کیست یا زخم در رحم معاینه خواهد کرد.

سونوگرافی

پزشک ممکن است از سونوگرافی ترانس واژینال یا سونوگرافی شکمی استفاده کند.

در هر دو نوع سونوگرافی،  تصاویری از اندام‎های داخلی تولید مثل در اختیار پزشک قرار می‎گیرد. تصاویر به پزشک  کمک می‌کنند تا کیست‌های مرتبط با این بیماری را شناسایی کند.

MRI 

در تشخیص آندومتریوز کمک میکند ولی سونوگرافی ترانس واژینال دقیق نیز به اندازه ام از ای در شناسایی آندومتریوز نقش دارد.

اندازه گیری فاکتور CA125

در بیماری آندومتریوز میزان فاکتور CA125  بالا میرود.هر چند که در بیماریهایی دیگری مثل میوم رحمی ، حین خونریزی قاعدگی ، سرطان تخمدان و … نیز افزایش میابد.

لاپاراسکوپی

از این روش به عنوان روش اصلی و استاندارد برای شناسایی آندومتریوز یاد می‎شود. در این حالت بدن با کمترین میزان تهاجم نسبت به جراحی باز مواجه است.   برای این منظور لازم است بیمار به طور کامل بیهوش شود. چنانچه مشکل خاصی وجود نداشته باشد، فرد در همان روز از بیمارستان مرخص خواهد شد.

  از همین طریق می‎توان اقدام به خارج کردن کیست و بافت آندومتریوز در کل حفره شکم و لگن را انجام داد هر چند که در موارد پیشرفته احتیاج به یک تیم درمانی شامل متخصص زنان ، متخصص جراح عمومی و اورولوژیست برای درمان می‌باشد.

درمان اندومتریوز 

درمان آندومتریوز به دو دسته درمان دارویی و جراحی تقسیم میشود.

۱_ انواع قرصهای جلوگیری از بارداری چه به صورت متناوب چه به صورت مداوم و بدون قطع قرص

۲_ قرصها یا آمپول سه ماهه پروژسترونی مثل مدروکسی پروژسترون استات ، مژسترول

۳_ دینوژست ( ویزان )

۴_ آمپولهای GnRH که باعث ایجاد حالت شبیه یایسگی در بیمار میشوند و باید هر 28 روز یکبار یا هر سه ماه یکبار تزریق شوند.

۵_ دانازول

۶_ میرنا ( ای یو دی پروژسترونی )

۷_ سایر داروها

مدت درمان حداقل باید برای شش ماه باشد.

در افرادی که ازدواج کردند و هنوز باردار نشده آمد توصیه میشود هر چه سریعتر حامله شوند چون بارداری به دلیل عدم فعالیت تخمدانها در طی نه ماه ، یکی از درمانهایی آندومتریوز محسوب میشود ، هر چند باید توجه داشت که خود آندومتریوز میتواند منجر به نازایی شود.

درمان جراحی

باید توجه داشت که بهتر است عمل جراحی فقط یکبار و آن هم به صورت برداشتن کامل ضایعات و به روش لاپاروسکوپی انجام گیرد. جراحی خارج کردن رحم و تخمدانها نیز به عنوان درمان آخر در موارد شدید استفاده میشود.